Эркин Саданбеков: Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолунун курулушу Кыргызстандагы кытай бизнесинин көп жылдардан бери келе жаткан укуктук маселесин чечет
28 март
Эркин Саданбеков: Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан тюристтер ассоциациясынын алдында Кытай иштери боюнча бюро түзүлдү. Ассоциациянын юристи Эркин Саданбеков кабарчыбызга бул бюро кантип пайда болгонун жана кытайлык ишкерлердин көптөн бери келе жаткан кандай көйгөйүн чечээрин айтып берди:
– Мындай бюрону түзүү зарылчылыгы Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров менен Кытай Эл Республикасынын Төрагасы Си Цзиньпиндин ортосунда Улуу Жибек жолунун Борбордук Азиядагы байыркы трассасынын бир бөлүгүн бойлой турган Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолун куруу боюнча мегадолбоорду ишке ашырууну баштоо жөнүндө макулдашкан учурда келип чыккан. Бул демилге “Бир алкак, бир жол” глобалдык идеясынын алкагында ишке ашырылууда.
Долбоор ишке ашкан сайын Кытай Эл Республикасынан бизди көздөй эмгек мигранттарынын, ишкерлердин жана гастарбайтерлердин агымы көбөйөт. Алардын баары кыргызстандыктар менен кайсы бир багытта иштешүүгө туура келгендиктен, жергиликтүү жарандар менен кытайлардын ортосундагы соттук териштирүүлөр да пайда болбой койбойт. Мындай окуялардын болушун минимумга чейин азайтуу жана ошол эле учурда кытайлык жолдошторубузга Кыргызстандын мыйзамдарын тез жана жакшыраак түшүнүүсүнө жардам берүү үчүн биздин уюм түзүлгөн. Аны түзүү боюнча эки өлкөнүн өкмөттөрү жана Юстиция министрликтери тиешелүү макулдашууга келишкен.
Бюрону Кытайдагы белгилүү юрист Ван Хуй Мин мырза жетектейт. Ал Бишкекте бир нече жылдан бери иштейт, буга чейин бул жерде өзүнүн “Вэй Мин – Бишкек” юридикалык фирмасын ачкан. Ал эми үстүбүздөгү жылдын 20-февралында бул ишкана менен Кыргызстандын адвокаттар коллегиясынын кытай жана кыргыз субъекттеринин ортосундагы ишкердик келишимдерге юридикалык жардам көрсөтүү жаатында кызматташуу боюнча меморандум түзүлдү.
Жетишилген макулдашуунун алкагында КЭРден келген конокторго – Кыргыз Республикасынын аймагында иш алып барган ишкерлерге жана кызматкерлерге юридикалык жардам көрсөтүлөт. Бюро ушундай эле кызматты КЭР аймагында коммерциялык каттамдар жана иш сапарлары менен жүргөн кыргызстандыктарга көрсөтөт.
Андан бир аз мурдараак, өткөн жылдын 20-декабрында борборубузга Пекинден, Шанхайдан, Гуанчжоудан жана Гонконгдон 30га жакын юристтер, ал жактагы белгилүү адвокаттар жана башка укуктук маселелер боюнча адистер келишти.
– Бирок көптөгөн кытайлык ишкерлер биздин өлкөдө ондогон жылдардан бери бизнесин жүргүзүп келе жатканы белгилүү. Балким, аларда юридикалык көйгөйлөр бар болчу. Сиздин бюроңуз пайда болгонго чейин бул адамдар алар менен кантип күрөшүштү?
– Кептин баары, тилекке каршы, мындай көйгөйлөрдүн көбү чечилбей калган. Кытайлардын бул жерде кыйынчылыкка кабылышынын негизги себептери – алардын орус жана кыргыз тилдерин начар билүүсү, менталитетинин айырмачылыгы жана эң негизгиси Кыргызстандын мыйзамдарын билбегендиги.
– Кыргызстандагы кытайлык ишкерлер кандай шылуундуктун курмандыгы болуп калышат?
– Негизинен туура эмес түзүлгөн, таризделген же туура эмес күбөлөндүрүлгөн келишимдер менен байланышкан. Кээде которуу учурунда келишимдин маңызы атайылап бурмаланат. Бул маселеде тажрыйбасы жок кытай жарандары билбеши мүмкүн болгон кыргыз мыйзамдарынын нюанстары да колдонулат.
Тажрыйбалуу шылуундар келишимдин, мисалы, товарларды, чийкизатты жеткируу мөөнөтү же келишимдин шарттары сыяктуу майда-чүйдөлөрдү билгичтик менен манипуляциялашат. Кыргыз Республикасында тиешелүү лицензиясы жок өз ишмердүүлүгүн жүргүзгөн ишкерлер көп учурда алдамчылардын курмандыгы болушат. Аларды көбүнчө жергиликтүү абийирсиз “адвокаттар” алдайт: Кытайда юридикалык адистер чоң ишенимге ээ болоору адатка айланган.
Ошондон улам Кыргызстанда да кытай жарандары өздөрүн юрист деп атаган биринчи жолуккан адамга эле ишенип алышат. Эми Кытайдан келген ар бир конок Бишкектен ашыкча акча төлөтпөй, алдабай, юридикалык жардам көрсөтө турган жер бар экенин билет. Биздин Борбордук Азиянын Арбитраждык соту бул жерде Кыргыз Республикасы менен Кытай Эл Республикасынын чарба жүргүзүүчү субъекттеринин ортосундагы бардык юридикалык келишпестиктерди чечет.
– Сиздин бюрону тарыхта жогорудагы маселени чечкен биринчи мамлекеттер аралык кыргыз-кытай долбоору деп атоого болобу?
– Туура, бул биздин өлкөдөгү биринчи жана азырынча жападан жалгыз мыйзамдуу уюм, аны түзүү Кыргыз-Кытай мамлекеттер аралык деңгээлде макулдашууга жетишилди. Мындай нерсе мурда болгон эмес! Балким, буга чейин деле кыргыз жана кытай юристтери бир багытта кызматташып келишкен, бирок мындай өнөктөштүктүн өзгөчө байкаларлык натыйжалары болгон эмес. Жогоруда айтылгандардан тышкары Кыргызстандын Адвокаттар коллегиясы кытай мыйзамдарынын жана Кытайдын юридикалык кызмат көрсөтүү рыногунун татаал жактарын изилдеп, Кытай Эл Республикасынын юристтерин Кыргызстандын адвокатурасынын реестрине жана Борбордук Азиянын Арбитраждык сотуна киргизет. Бул жакынкы келечекте болчу иш. Ошентип, эл аралык мегадолбоор башка нерселер менен катар кыргыз жана кытай ишкерлерине алардын ортосунда пайда болгон укуктук көйгөйлөрдү тез жана ийгиликтүү чечүүгө жардам берди.
Маектешкен Андрей Токомбаев.
